ARCHITEKTURA PROCESÓW BIZNESOWYCH

WPROWADZENIE

Architektura procesów jest pojęciem przyjmującym bardzo różne formy w metodykach związanych z szeroko pojętym zarządzaniem procesowym. W metodyce OMNIS, do definiowania architektury procesów, zaadaptowano techniki pochodzące z dwóch metodyk:

• podejścia proponowanego przez Martyna Oulda (metodyka RIVA),
• podejścia opartego o propozycje Geary’ego Rummlera,

łącząc je w spójną całość oraz przenosząc oryginalne notacje na techniki oparte o najpopularniejsze języki modelowania (BPMN, UML).

Geary Rummler  w ramach ogólnej koncepcji zarządzania wykonaniem (ang. performance improvement) opracował koncepcję Mapy Supersystemowej (ang. supersystem map). Mapa supersystemowa obrazuje otoczenie organizacji oraz jej wewnętrzną strukturę. Kluczowym z punktu widzenia procesowości jest jej centralny blok zawierający działania zarządcze (ang. managing), wspierające (ang. contributing) oraz systemy tworzenia wartości (ang. value creation system) . Tak opisana struktura działań organizacji stanowi podstawę do stworzenia zarządzalnego, w oparciu o koncepcję procesową, systemu. Warto przy okazji pamiętać, iż system to układ elementów mający określoną strukturę i stanowiący logicznie uporządkowaną całość (definicja zaczerpnięta ze Słownika Języka Polskiego PWN). Aby stwierdzić, czy organizacja stanowi system, należy uwidocznić jej strukturę – czyli stworzyć jej model.

O ile działania zarządcze oraz wspierające powinny być dobrze znane osobom zajmującym się wdrażaniem procesowego podejścia do zarządzania organizacją, o tyle systemy tworzenia wartości wymagają wyjaśnienia. Zgodnie z teorią Geary’ego Rummlera systemy tworzenia wartości powinny być konstruowane zstępująco (ang. top-down), poczynając od wyższych poziomów abstrakcji, a kończąc na poziomie pracy realizowanej na określonym stanowisku. Tak stworzona struktura jest nazywana w metodyce hierarchią tworzenia wartości (ang. value creation hierarchy). Poziom najwyższy, to deklaracja systemów tworzenia wartości. Duże organizacje zwykle będą miały wiele takich systemów – ich liczba stanowi wypadkową różnorodności działania oraz granulacji systemów. W założeniu, pojedynczy system tworzenia wartości powinien być zarządzalnym jako całość, przez określoną jednostkę biznesową, ciągiem działań prowadzących do dostarczania Klientom organizacji określonego rodzaju produktu, za który dana jednostka odpowiada. Dla przykładu, w instytucji finansowej można wyobrazić sobie jeden system tworzenia wartości produktu kredytowego, ale równie dobrze można wyobrazić sobie kilka systemów wartości w tym obszarze, na przykład biorąc jako dodatkowy wyróżnik segmentację Klientów. Wówczas można byłoby otrzymać system tworzenia wartości produktu kredytowego dla klientów korporacyjnych,  system tworzenia wartości produktu kredytowego dla małych i średnich przedsiębiorców oraz system tworzenia wartości produktu kredytowego dla klientów indywidualnych. Poziom granulacji systemów tworzenia wartości, jak łatwo się domyślić nie jest ustandaryzowany i wynikać powinien bezpośrednio ze specyfiki organizacji.

W kolejnym kroku dekompozycji, w ramach każdego z systemów wartości należy wyróżnić trzy obszary działań – wytworzenie (ang. launched), sprzedanie (ang. sold) oraz dostarczenie (ang. delivery). Każdy z obszarów jest odpowiedzialny za wiodące pojęcie:

• wytworzenie – ma na celu dbać o cykl życia produktu (bądź usługi), począwszy od pomysłu nań, na wycofaniu z oferty zakończywszy.,
• sprzedanie – ma na celu pozyskanie oraz utrzymanie Klienta na produkty (bądź usługi) wchodzące w zakres danego systemu tworzenia wartości,
• dostarczenie – ma na celu obsłużenie zamówienia na określony produkt (bądź usługę), począwszy od złożenia zamówienia, na zakończeniu obsługi produktu zakończywszy.

Innymi słowy i w pewnym uproszczeniu, pierwszy z obszarów obejmuje cykl życia produktu, drugi – cykl życia Klienta, trzeci natomiast – cykl życia zamówienia. Między obszarami można sobie wyobrazić relacje wskazujące na fakt, iż dany obszar może funkcjonować przy założeniu, iż w poprzedzającym go obszarze wykonano już jakąś część prac (na przykład, Sprzedawanie może się rozpocząć, gdy Wytworzenie dostarczy opis finalnego produktu, aczkolwiek produkt może być jeszcze niedostępny dla Klientów). Relacje tego typu zostały na poniższym schemacie oznaczone linią ciągłą. Linia przerywaną zaznaczono potencjalną zasadność dostarczania informacji zwrotnych dla obszarów. Dla przykładu, może być zasadnym dostarczanie z poszczególnych wystąpień działań z obszaru dostarczania informacji o udzielanych upustach, reklamacjach oraz sugestiach odnośnie potencjalnych modyfikacji produktu zgłaszanych przez Klientów.

Na tym poziomie opisu procesowego organizacji można już podejmować decyzje biznesowe. Jednym z przykładów jest poniższy rysunek koncepcyjny, prezentujący działania związane z obsługą Klienta jako wspólne dla wszystkich systemów tworzenia wartości. Podjęcie takiej decyzji, oznaczać będzie w praktyce konieczność zapewnienia między innymi  jednolitego spojrzenia na Klienta we wszystkich strumieniach produktowych, zapewnienia wsparcia narzędziowego (przede wszystkim wsparcia IT) umożliwiającego międzyproduktowe relacje z Klientami (np. crossselling), wdrożenia praktyk zarządczych umożliwiających utrzymanie jednolitości kontaktów z klientem w różnych jednostkach biznesowych.

Na tym poziomie opisu organizacji można także pokusić się o przypisanie jednostek organizacyjnych do realizacji prac w każdym z trzech obszarów systemu tworzenia wartości. Przypisanie to może w niektórych przypadkach rodzić konieczność podjęcia istotnych decyzji biznesowych i tym samym dostarczyć jako technika zauważalne korzyści.

Kolejnym poziomem dekompozycji systemów tworzenia wartości jest wskazanie procesów uczestniczących w realizacji poszczególnych obszarów. Jest to więc moment, w którym dotykamy bezpośrednio najtrudniejszego aspektu architektury procesów biznesowych. Metodyka G. Rummlera nie dostarcza wskazówek, jakimi należy się kierować podczas próby interpretacji pracy realizowanej w organizacji w terminach procesów. Jest to spory jej mankament, gdyż utworzenie spójnego w ramach organizacji systemu procesów jest zadaniem bardzo trudnym, i bez podania choćby podstawowych kryteriów identyfikacji procesów, prawdopodobieństwo uzyskanie jednolitego podziału jest nieduże.

Z uwagi na powyższy mankament, w metodyce OMNIS zaadaptowano metodykę Riva, opracowaną przez Martyna Oulda, której bardzo mocną stroną jest kilkuetapowy proces dochodzenia do architektury procesów biznesowych. Punktem wyjścia do rozważań na temat architektury procesów w metodyce Riva jest model pojęć (albo model informacyjny organizacji, który jest tworzony na tym samym poziomie abstrakcji), którego przykład prezentuje poniższy rysunek. Na potrzeby dalszych rozważań, przyjmijmy, że Produkt, jako pojęcie abstrakcyjne jest konkretyzowany między innymi poprzez Produkt kredytowy. Każdy produktwprowadzany na rynek wymaga przeprowadzenia określonej liczby Badań jakościowych, które mają potwierdzić bądź obalić czynione przy jego konstruowaniu założenia. Produkty tworzone są z myślą o określonych Segmentach, które kategoryzują Klientówobsługiwanych przez organizację.

Model pojęć, opisany diagramem, stanowi integralną część modelu opisującego organizację na poziomie biznesowym, dostarczając aparatu pojęciowego potrzebnego do właściwego rozumienia pozostałych składowych modelu architektury biznesowej. Podobnie i w tym przypadku, model ten będzie stanowił punkt wyjścia do określenia architektury poprzez:

1. zaklasyfikowanie poszczególnych pojęć do kategorii przedmiotu pracy (ang. unit of work),
2. określenie relacji typu generates, pomiędzy przedmiotami pracy,
3. utworzenie sieci procesów skupionych wokół pojedynczego przedmiotu pracy oraz relacji generates z innymi przedmiotami pracy według określonego wzorca,
4. dostosowanie wzorcowej architektury do specyfiki organizacji.

W opisywanym podejściu, za przedmiot pracy należy uznać takie pojęcie, co do którego możemy powiedzieć, iż z biznesowego punktu widzenia praca jest wykonywana i rozliczana po to, by zmieniać stan tego pojęcia. W naszym przypadku, oznacza to, iż specjaliści dziedzinowi zgodzili się co do tego, iż praca wykonywana jest wokół poszczególnych rodzajów produktów finansowych (którego przykładem jest Produkt kredytowy) oraz Badań jakościowych. Co więcej, uznano, iż podczas pracy nad produktem powstaje konieczność uruchomienia prac nad badaniami jakościowymi, co zostało jawnie zaznaczone relacją generates. Mając to na uwadze, możemy już stwierdzić, iż procesy biznesowe będą stworzone dla tych dwóch przedmiotów pracy, oraz że wystąpią relacje pomiędzy procesami skupionymi wokół nich, o czym za chwilę.

Próbując nałożyć model pojęć na wcześniej zdekomponowany system tworzenia wartości, moglibyśmy stwierdzić, iż wyróżnione przedmioty pracy w pełni zawierają się w pierwszym z jego etapów – Wytworzeniu. Przypisanie to, zilustrowane poniżej, należy traktować jako koncepcję, która niekoniecznie musi znaleźć odzwierciedlenie w diagramie.

W kolejnym kroku metodyki Riva, z każdym z przedmiotów pracy należy związać trzy rodzaje procesów, kategoryzowanych jako:

• case process – proces, którego instancje będą tworzone dla każdej instancji przedmiotu pracy (w naszym przypadku, dla każdego z produktów kredytowych, rozumianych katalogowo) i będą odpowiadały za operowanie na instancji przez cały cykl jej życia.
• case management process – proces jednoinstancyjny, którego zadaniem jest zarządzanie instancjami typu case process, uruchomionymi dla określonego przedmiotu pracy,
• strategy process – proces jednoinstancyjny, którego celem jest dokonywanie strategicznych przesądzeń dla danego przedmiotu pracy (na przykład, ustalanie reguł biznesowych związanych z danym przedmiotem pracy).

Prócz utworzenia procesów, metodyka wskazuje na relacje je łączące, bazując jednakże bardziej na charakterze relacji, niźli konkretnym jej kontekście. Przykład przekształcenia  omawianych dwóch przedmiotów pracy oraz relacji generates na architekturę procesów przedstawia poniższy diagram. Zgodnie z regułą, dla każdego z dwóch przedmiotów pracy utworzono po 3 diagramy różnych typów. Bazując na relacji generates prowadzącej od Produktu kredytowego do Badania jakościowego, utworzono dwie relacje:

• jedną pomiędzy procesem Utrzymanie produktu kredytowego a Zarządzanie badaniami jakościowymi, reprezentującą prośbę o uruchomienie badania jakościowego (a precyzyjniej, utworzenie instancji procesu Przeprowadzenie badania jakościowego), za których koordynacje proces odpowiada.
• drugą pomiędzy Zarządzaniem produktami kredytowymi a Zarządzaniem badaniami jakościowymi, reprezentującą fakt mediacji pomiędzy procesami zarządczymi w sytuacji, gdy nie można uzyskać kompromisu w poprzednio opisanej komunikacji.

Opisany sposób transformacji przedmiotów pracy na architekturę procesów zgodnie z przedstawionym wzorcem jest nazywany w metodyce Riva tworzeniem pierwszej wersji architektury procesów (ang. first cut architecture). W kolejnym kroku, należy skonfrontować tak powstały obraz architektoniczny z rzeczywistością organizacyjną, w efekcie czego może dojść do uproszczenia modelu – na przykład poprzez redukcję relacji, przypisanie odpowiedzialności niektórych procesów, w sytuacji, gdy działania w procesach są trywialne, do innych procesów, itp. Zasady tworzenia powiązań pomiędzy przedmiotami pracy oraz transformacji na pierwszą wersję architektury zostały przedstawione wybiórczo, aby zaprezentować samą koncepcję. Cała pozostała złożoność metodyki Riva w tym zakresie pozwala na pokazanie większej liczby odcieni szarości, jakie mogą wystąpić podczas tworzenia architektury procesów. Pozostałe zasady zostaną opisane w osobnych, dedykowanych wpisach. 

Zidentyfikowane w powyżej przedstawiony sposób procesy oraz relacje występujące pomiędzy nimi, stanowią kolejny etap, jawnie ujęty w metodyce G. Rummlera, dekompozycji systemu tworzenia wartości. W rozważanym przykładzie, udało nam się stworzyć fragment architektury w pełni zawierający się w obszarze Wytworzenia, systemu wartości dla Produktu kredytowego. Docelowo, w ten sposób można byłoby wytworzyć architekturę dla wszystkich trzech obszarów, pokazując w jaki sposób, na poziomie samych deklaracji procesów realizowana jest praca (łącznie z informacjami zwrotnymi) mająca na celu dostarczać Klientom produktu i usługi z danego obszaru biznesowego.

Rola techniki w metodyce OMNIS

Architektura procesów biznesowych pełni w biznesowej części metodyki OMNIS kluczową rolę, gdyż pozwala na systemowe i przewidywalne dzielenie całego obszaru funkcjonowania organizacji na mniejsze, zarządzalne części. W zależności od wdrażanej zmiany, metodyczne podejście może być zastosowane począwszy od dowolnego poziomu dekompozycji. 

Wykorzystywane języki i narzędzia

Wykorzystywanym w OMNIS środkiem wyrazu, umożliwiającym zapis architektury procesów biznesowych, jest BPMN oraz UML.

UŻYTECZNE TECHNIKI